سهام عدالت چیست؟
بر اساس تعریفی که در پایگاه اطلاعرسانی سهام عدالت، مشاهده میکنیم، منظور، فروش تسهیلات بخشی از سهام شرکتهای دولتی معین، به اقشار پایین درآمدی جامعه است. به زبان دیگر، میتوان آن را نوعی یارانه، تلقی کرد. این طرح در دولت نهم اجرایی شد و در میان طرحهای اقتصادی دولتی در جهت بهبود رفاه و حمایت از اقشار کمدرآمد جامعه و فقرا، بیشتر موردتوجه بوده و به دفعات مورد حمایت قرارگرفته است. طرفه
اهداف دولت از اجرای این طرح چه بود؟
مستقل کردن خانوارهای نیازمند به خود و کاهش حمایتهای مالی مستقیم دولتی به آنها؛
سرعت بخشیدن به روند خصوصیسازی از طریق واگذاری سهام شرکتهای دولتی؛
به کارگیری روشهایی سالم و شفاف برای واگذاری سهام شرکتها؛
کوچک کردن دولت و افزایش تصدیگری مردمی؛
گسترش سهم بخش تعاون در کشور؛
توزیع متعادل ثروت و درآمد در کشور.فرایند شکلگیری سهام عدالت
تا پیش از اجرای این طرح، خصوصیسازی به کندی پیش میرفت و حدود سه هزار میلیارد تومان از سهام شرکتهای دولتی تا آن زمان واگذارشده بود ولی ارزش سهام عدالت در همان مرحله اول دو هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان بود. در سال ۱۳۸۵ پس از شکلگیری تفسیر جدیدی از اصل ۴۴ قانون اساسی، دولت توانست تا ۸۰ درصد سهام کارخانهها، بنگاههای بزرگ دولتی را به بخش خصوصی و تعاونی واگذار نماید. این سهام شامل شرکتهای بزرگ نظیر خودروسازیها، فولاد، معادن، بیمه، بانک، هواپیمایی، کشتیرانی، نیروگاهها، مخابرات و نفت گاز بود. برای شروع فرآیند، نخست باید افراد مشمول را مشخص میکردند. بنابراین شروع به دهک بندی کرده و ۶ دهک جمعیتی کشور از پایینترین درآمد به بالا (در حدود ۴۲ میلیون نفر) مشخص شدند. پس از این مرحله، اقدام به انتقال یک شرکت دولتی به زیرمجموعه سازمان خصوصیسازی تحت عنوان شرکت کارگزاری سهام عدالت کردند. بدین ترتیب شرکت های تعاونی عدالت شهرستانی در کلیه شهرستانهای کشور به تعداد ۳۳۷ شرکت و شرکت سرمایهگذاری استانی در هر استان متشکل از شرکت های تعاونی در کلیه استانهای کشور درمجموع به تعداد ۳۰ شرکت سرمایهگذاری، تأسیس شد. آییننامه اجرایی افزایش ثروت خانوارهای ایرانی از طریق گسترش سهم بخش تعاون براساس توزیع سهام عدالت در تاریخ ۹ بهمن ۸۴ و پس از اصلاح متن اولیه که خود در ۲۳ آبان ۸۴ مصوب هیئتوزیران شده بود، به تصویب این هیئت رسید. در مرحله اول واگذاری این سهام به برخی از افراد تحت پوشش کمیته امداد، سازمان بهزیستی و رزمندگان بیکار فاقد شغل تقسیم شد و برگههایی به عنوان برگه سهام عدالت نیز به مشمولان این طرح داده شد. ارزش این برگهها در ابتدا ۵۰۰ هزار تومان سهام بود که بعد به یکمیلیون تومان افزایش یافت. قرار بود که برای گروههای کمدرآمد، نیمی از قیمت هر سهم تخفیف داده شود و نیمی دیگر نیز به مدت ده سال از محل سود شرکت بازپرداخت گردد.
با واردکردن کد ملی و پر کردن اطلاعات شخصی، در صورت تعلق، برگه سهام نمایش داده میشود: در این برگه سهام، ۷ ردیف مشاهده میگردد که شامل ارزش سهام تخصیصی اولیه با توجه به بعد خانوار، مجموع مبالغ دریافت شده توسط دولت از محل سود سهام، سود پرداختشده نقدی، ارزش اقساط تسویه شده، بهرهمندی از تخفیف دو دهک اول، باقیمانده ارزش اولیه سهام تخصیصی، دارایی مشمول (ارزش اسمی سهام متعلق به مشمول) است. حال به توضیح هر یک از موارد فوق میپردازیم:
ارزش سهام تخصیصی اولیه با توجه به بعد خانوار: ارزش سهام اختصاصیافته باملاحظه تعداد اعضای خانواده
مجموع مبالغ دریافت شده توسط دولت از محل سود سهام: کل مبلغ سودی که سهام اختصاصیافته به شما تا تاریخ صدور این صورتوضعیت (صورتحساب) ایجاد کرده است.
سود پرداختشده نقدی: مبلغ سودی که سهام اختصاصیافته به شما ایجاد کرده و در سنوات قبلی، به صورت نقدی به شما پرداختشده است.
ارزش اقساط تسویه شده: مبلغ خالص سودی که به عنوان اقساط شما محاسبهشده و بابت اقساط سهام پرداختشده است. به عبارتی اگر از مجموع مبالغ دریافت شده توسط دولت از محل سود سهام، سود پرداختشده نقدی را کسر کنیم به ارزش اقساط تسویه میرسیم.
بهرهمندی از تخفیف دو دهک اول: مبلغی که شما از تخفیف دو دهک اول برخوردار شدهاید و به همان میزان از پرداخت اقساط معاف هستید.
باقیمانده ارزش اولیه سهام تخصیصی: مبلغی از ارزش اولیه سهام شما که قسط آن از محل سود دریافتی پرداختنشده و میتواند توسط شما پرداخت شود تا به دارایی شما افزوده شود.
دارایی مشمول (ارزش اسمی سهام متعلق به مشمول): مبلغی از سهام شما که اقساط آن پرداختشده و اکنون متعلق به شماست.
ین سهام متشکل از یک سبد سرمایهگذاری است و سهامداران در سود و زیان شرکتها سهیم هستند. سود سهام برای هر یک از افراد خانوار به حساب خود آن فرد واریز میشود و مانند یارانهها، تمام سود به حساب سرپرست خانوار منتقل نمیشود. هر فرد از خانواده در هنگام ثبتنام این طرح به طور جداگانه، شماره شبای حساب خود را در سیستم به ثبت رسانده است و درنتیجه برای دریافت سود هم نیازی به دریافت سهم خود از سرپرست خانوار ندارد. افراد میتوانند وضعیت سهام خود را ازسایت سهام عدالت پیگیری و مشاهده کنند. دوره مجازاین سهام به پایان رسیده است. اکنون به دلیل نبود مجوز و ظرفیتهای قانونی، ثبت و توزیع سهام به افراد جدید صورت نمیگیرد. اگر وضعیت جدیدی برای ثبتنام افراد تازه در سامانه شکل بگیرد، اطلاعرسانیهای لازم از طریق مراجع و پایگاههای عمومی دولتی انجام خواهد گرفت. مرحله اول واریز سود این سهام در سال ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ پیگیری انجام شد و واریز سود مرحله سوم هم در مردادماه ۱۳۹۸ صورت گرفت. بر اساس مصوبه دولت، مشمولان نهادهای حمایتی دو برابر افراد دیگر، سهام دریافت کردهاند و به همین میزان واریز سود سهام کمیته امداد و بهزیستی بیشتر از گروههای دیگر است.
چالش هایی پیرامون عرضه این سهام در بورس وجود دارد. نخست آنکه این موضوع نیاز به تصویب توسط مجلس شورای اسلامی دارد. همچنین در شرایطی که مالکیت آن در اختیار شرکت های تعاونی سهام عدالت استانی است، امکان عرضه آن در بورس وجود ندارد و باید از ساختار قبلی خود جدا شود. باید به این نکته توجه داشت که حضور همه سهامداران در بورس، سیستم پاسخگویی بورس را مختل خواهد کرد و نیاز به بسترسازی مناسب است. این عرضه میتواند به طرق مختلفی ازجمله مستقیم و صندوقهای قابل معامله بورسی موسوم به ETF باشد. قطعا هر روش معایبی دارد و بهتر است روش عرضه را نمایندگان مجلس با همکاری دولت مشخص کنند. با توجه به عدم اقبال درروش عرضه بلوکی دولت باید روشهای واگذاری را متفاوت کند، به گونهای که برای واگذاری سهام دولت و این شرکتهای بورسی و فرابورسی تسهیلاتی در نظر گرفته شود.